پروفيسور سید شاه على ­اكبر شهرستانى در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در قریه باغ شهرستان/ ولسوالی میرامور، ولایت دایکندی متولد شد. دوره مکتبش را در کابل، مکتب نظامی سپری نمود و بعد در رشته ادبیات و فلسفه از دانشگاه کابل فارغ شد و دکترایش را در رشته‌های فلسفه و جامعه‌شناسی از دانشگاه سوربن فرانسته به دست آورد.

پروفیسور شهرستانی بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ خورشیدی در دانشگاه کابل زبان و ادبیات فارسی دری، عربی، فرانسوی و انگلیسی را تدریس می‌کرد و نیز در دهه‌های ۱۳۶۰ – ۱۳۴۰ خورشیدی در دانشگاه کابل استاد ادبیات بود. مدتی آمریت دیپارتمنت زبان و ادبیات فرانسوی دانشکده ادبیات دانشگاه کابل را به عهده داشت و از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۶ ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه کابل را عهده‌دار بود. رتبه علمی و دانشگاهی شهرستانی در دانشگاه کابل «پوهاند» بود که بلندترین رتبه دانشگاهی است در افغانستان. همچنین در سال ۱۳۶۶ به حیث سناتور انتخاب شد و در هشتاد و سوّمين كنفرانس بين الپارلمانى در نيكو زياى قبرس به حيث رئيس هيأت افغانى اشتراك نمود و در سال 1371 خورشیدی(1992 ميلادى) عازم دهلى و بعداً اسپانيا شد.

شهرستانی مدتی مدیر مسئول «مجله ادب» بود که از سوی دانشکده ادبیات دانشگاه کابل منتشر می‌شد. از شهرستانی ده‌ها مقاله علمی در حوزه‌های ادبیات، تاریخ، فرهنگ، مردم‌شناسی و فرهنگ‌نگاری یا لغت‌نویسی در مجله‌های علمی و پژوهشی آن زمان افغانستان منتشر شد و آثار زیادی از خود به یادگار ماند که می‌توان از «تأثیر ادب دری بر ادبیات فرانسه»، «هجو در ادبیات زبان دری»، «چگونه ترجمه باید کرد؟»، «تاریخ هزاره (دو جلد)»، «قاموس لهجه دری هزاره‌گی»، «یادداشت‌ها» (مجموعه مقالات)، «تاریخ مالیه دولت در چهل سال»، «سرچشمه‏هاى شرقى»، «حكايت‏هاى لافونتن»، لغتنامه‏ى لهجه‏ى هزاره‏گى، و ديگرمقالات علمى وتحقيقى، و همچنین مهم‏ترين محصول فكرى شاه على اكبرشهرستانى متن قانون اساسى جمهورى افغانستان كه در سال 1367 خورشیدی به تصويب مجالس «لوى جرگه» و«ولوسى جرگه» رسيد.^[1]

پروفیسور شهرستانی سالیان متمادی خدمات پژوهشی و تحقیقاتی در زمینه‏های فرهنگ و ادب و تاریخ و زبان و فلکلور و هزاره شناسی انجام داد، اما تِکه‏داران قومی در بیست سال گذشته که در اریکه‏ی قدرت تکیه زده بودند نه تنها یادی از خدمات این گونه شخصیت‏های علمی جامعه‏ى تشیع و هزاره یاد ننمودند، بلکه آنان را در سایه نگهداشتند و در برابر آن‏ها کسانی را حمایت نمودند که با ابتداترین قواعد و اصول تحقیق و پژوهش دسترسی نداشتند و اما حاضر نشدند ک حتی قاموس لهجه دری هزارگی‏را که وی در سخت‏ترین شرایط که آن زمان اهل تشیع و هزاره در خفقان بسر می‏بردند، شهرستانی با نوشتن و خواندن مقاله‏أش در احیای فرهنگ هزاره اقدام نمودند که منجر به اجراج وی از دانشکده‏ی ادبیات دانشگاه کابل در دوران خفقان صدارت داود خان گردید.

نا گفته نماند که از میان ده‏ها شخصیت علمی، دوشخصیت تلاش‏گر نیم قرن اخیر، برای تاریخ هزاره خدمت بزرگی انجام داد؛ یکی پروفیسور شهرستانی و دیگری دکتر سید عسکر موسوی ، با تأسف هردو شخصیت خدوم مورد بی مِهری تِکه‏داران قومی قرار گرفتند، سید عسکر موسوی با آنکه نماینده حزب وحدت در خارج از افغانستان بود، محمد کریم خلیلی حاضر به همکاری نشد که ایشان حتا در حد معینیت مسئولیت بگیرد و خود خوان حدیث مفصل از این مجمل.

پروفیسور شاه علی اکبر شهرستانی، از چهره‌های صاحب نام اکادمیک، محقق و نویسنده برجسته‌ی افغانستان که بیش از هفتاد سال فعالیت‏های علمی و پژوهشی نمودند و از پیشگامان تحقیق علمی در حوزه‌ی تاریخ و ادبیات کشور بود و بیش از ۱۳۰ اثر و همچنین دهه‌ها مقاله‏ى پژوهشی در عرصه‌ی تاریخ و ادب به‌شمول یادداشت‌های سیاسی از خود برجای مانده‏اند.

شهرستانی پس عمری خدمت در توسعه‏ى فرهنگی سرانجام 14عقرب ۱۴۰۲ خورشیدی، برابر با 5 نوامبر ۲۰۲۳ میلادی در سن ۹۴ سالگی در بیمارستانی در لندن بریتانیا و در عالم غربت، دور از میهن و بستگانش دار فانی را وداع گفت.

با احترام

سید جعفر عادلی حسینی / منبع: کتاب کوثرالنبی پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان

[1]. علوی، سید محمد رضا، ناگفته‏هاى جنبش روشنفكرى افغانستان .