به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، به مناسبت ششمین سالگرد شناسایی رسمی قوم سادات، نشستی علمی‌–‌فرهنگی با حضور علما و پژوهشگران به‌صورت آنلاین از طریق برنامه زوم برگزار شد.

سخنرانان این نشست با تأکید بر نقش تاریخی و فرهنگی سادات در افغانستان، بر جایگاه این قوم در عرصه‌های جهاد، تبلیغ دین و عدالت‌خواهی اشاره کردند. همچنین یاد و خاطره علما و شخصیت‌های برجسته سادات گرامی داشته شد و از تلاش‌های مدنی نسل نوین سادات، به‌ویژه در زمینه ثبت رسمی این قوم در تذکره‌های الکترونیکی، قدردانی به عمل آمد.

شرکت‌کنندگان، سادات را الگویی برای وحدت، معنویت و عدالت اجتماعی دانستند.

در ادامه، توجه شما را به سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، نویسنده کتاب وزین کوثرالنبی (پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان)، جلب می‌نماییم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ، فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ، إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ.»

طاعات و عبادات همه قبول باشد. از برگزار کنندگان این نشست سپاسگذارم.

۲۱ حوت ۱۴۰۳ خورشیدی، ششمین سالیاد تثبیت هویت و جایگاه حقوقی سادات گرامی باد!

مفسران قرآن کریم می‌گویند که برخی دشمنان رسول خدا (ص)، از جمله عمرو بن عاص، پس از وفات قاسم یا ابراهیم، فرزندان پیامبر اسلام (ص)، خوشحال شده و او را «ابتر» (بی‌نسل) خواندند. این طعنه‌ها پیامبر اکرم (ص) را محزون کرد. در پاسخ به این نگرانی، خداوند سوره کوثر را نازل فرمود و وعده داد که نسل او باقی خواهد ماند.

با گذشت زمان، این وعده الهی تحقق یافت و از نسل حضرت فاطمه زهرا (س)، فرزندان پیامبر (ص) همچنان در سراسر جهان به ترویج اسلام پرداخته‌اند.

حضور سادات در جهان و افغانستان

سادات، به عنوان نسل پیامبر اکرم (ص)، در طول تاریخ به اقصی نقاط جهان کوچیده و در هر سرزمینی که مستقر شده‌اند، انوار معارف اسلام را نشر داده‌اند. آنان در جوامع مختلف، با القابی همچون «سید»، «میر»، «شریف»، «آغا»، «شاه»، «پادشاه» و… شناخته شده و همواره جایگاه والایی داشته‌اند.

برآوردها نشان می‌دهد که امروزه بیش از صد میلیون نفر از نسل سادات در سراسر جهان زندگی می‌کنند.

ورود سادات به افغانستان نیز در چندین مرحله صورت گرفت:

گروهی به‌عنوان مبلغان دین و معارف اسلامی برای ترویج اسلام به این سرزمین آمدند.

گروهی دیگر، در پی ظلم و جور حکام وقت در جهان اسلام، به این جغرافیا پناه آوردند.

برخی سادات نیز بنا به درخواست حاکمان محلی، برای میانجی‌گری و ایجاد اصلاحات اجتماعی و مذهبی، به افغانستان دعوت شدند.

پژوهش درباره سادات افغانستان

علیرغم اهمیت تاریخی حضور سادات در افغانستان، مطالعات علمی منسجم درباره نقش و تأثیر آنان تا مدت‌ها انجام نشد. در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، با هدف پر کردن این خلأ، کتاب «کوثرالنبی؛ پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان» را تألیف و منتشر کردم.

این اثر، که با تأیید «پژوهشکده انساب سادات» در حوزه علمیه قم به چاپ رسید، مورد استقبال گسترده محققان کشورهای اسلامی قرار گرفت.

در چاپ‌های بعدی، محتوا گسترش یافت و اکنون این کتاب در دو بخش و ۱۲ فصل، مجموعاً حدود ۱۴۰۰ صفحه، به عنوان منبعی معتبر برای پژوهشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جایگاه تاریخی سادات در افغانستان

پژوهش درباره سادات، به دلیل پراکندگی آنان در میان فرهنگ‌ها و اقوام مختلف، دشوار است. با این وجود، نقش برجسته آنان در تاریخ افغانستان غیرقابل‌انکار است.

۱. دوران تیموریان و صفویان:

در این دوره، سادات به عنوان رهبران دینی و مشاوران حکام در خراسان و افغانستان نقش مهمی ایفا کردند.

۲. دوران مغول و گورکانیان:

سادات در این دوره به‌عنوان وزیران، قاضیان و صاحب‌منصبان حکومتی فعالیت داشتند.

۳. دوران احمدشاه درانی:

سادات در این دوره مشاوران مذهبی و روحانیون مورد احترام احمدشاه ابدالی بودند.

۴. دوران معاصر:

در جریان جنگ‌های استقلال افغانستان، جنگ اول و دوم افغان و انگلیس، جهاد علیه اتحاد جماهیر شوروی سابق و به‌ویژه پس از ۷ ثور ۱۳۵۷ خورشیدی که حزب دموکراتیک خلق به قدرت رسید، سادات اولین قربانیان این دوره بودند.

در لیست پنج‌هزار شهید که از سوی دادگاه بین‌المللی هالند افشا شد، دانشمندان و نخبگان سادات در صدر قرار دارند که علامه شهید آیت‌الله العظمی سید محمد سرور واعظ از برجسته‌ترین آنان است.

در دوران جهاد نیز سادات نقش برجسته‌ای داشتند:

آیت‌الله العظمی سید علی بهشتی، رهبر «نخستین دولت اسلامی» در هزاره‌جات، حکومتی مقتدر در بیش از ۲۰ درصد خاک افغانستان داشت. این موضوع را در کتاب «نخستین دولت اسلامی» به تفصیل بررسی کرده‌ام.

مرحوم سید حسین انوری یکی از چهار فرمانده کلیدی شکست روس‌ها بود که حتی رسانه‌های غربی به تأثیرگذاری وی اذعان داشتند. در پایتخت کشور، او ضربات سنگینی بر نیروهای شوروی وارد کرد.

نقش مذهبی و فرهنگی سادات

سادات سهم بزرگی در گسترش اسلام و تقویت مذاهب تشیع و تسنن در افغانستان داشته‌اند. برخی از فعالیت‌های برجسته آنان عبارت‌اند از:

تأسیس مدارس دینی و حوزه‌های علمیه

نشر آموزه‌های اسلامی و فرهنگی در میان مردم

حل اختلافات قومی و مذهبی به‌عنوان داوران و میانجی‌گران

چالش‌های سادات در افغانستان

با وجود نقش برجسته تاریخی، سادات افغانستان با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده‌اند:

مسائل قومی و نژادی: برخی، سادات را به دلیل ریشه‌های عربی‌شان از سایر اقوام افغانستان متمایز دانسته‌اند.

تبعیض مذهبی: در برخی دوره‌های تاریخی، از جمله در دوران عبدالرحمان خان، به‌ویژه نسبت به سادات شیعه، تبعیض‌هایی اعمال شده است. کاتب در «سراج‌التواریخ» به نقش فرماندهی، پیشتازی و قربانیان سادات پرداخته که نیاز به بررسی بیشتری دارد.

فقدان آمار دقیق: جمعیت سادات در افغانستان به‌طور مشخص تعیین نشده، اما تخمین‌ها حاکی از آن است که ده‌ها میلیون نفر از سادات در سراسر جهان زندگی می‌کنند.

احقاق حقوق و جایگاه اجتماعی سادات

سادات افغانستان همواره از جایگاه معنوی و فرهنگی والایی برخوردار بوده‌اند. بااین‌حال، در روند تدوین قانون اساسی، بزرگان سادات از ذکر نام این قوم خودداری کردند تا از تشدید اختلافات قومی جلوگیری شود. این امر باعث شد که نسل جدید سادات در بیش از ۲۰ سال اخیر از برخی حقوق شهروندی محروم بماند و شرایط سختی را تجربه کند.

فعالیت‌های مدنی و اجتماعی سادات

از اوایل دهه ۱۳۹۰ خورشیدی، نسل جوان سادات برای تثبیت هویت و احقاق حقوق خود تلاش‌هایی را آغاز کرد، از جمله:

آگاهی‌بخشی درباره حقوق شهروندی

پاسداشت بزرگان علمی و فرهنگی

تلاش برای درج نام سادات در تذکره‌های الکترونیکی

با ایجاد گروه‌های مجازی و نشست‌های گسترده، فعالیت‌های هویت‌طلبانه سادات قوت گرفت. بااین‌حال، برخی از بزرگان سیاسی سادات، به دلیل منافع شخصی، از این حرکت حمایت نکردند.

اقدامات عملی و دستاوردها

هرچند قوم‌گرایی و سمت‌پرستی شایسته نیست، اما دفاع از هویت و حقوق شهروندی با قوم‌گرایی تفاوت دارد. هر شهروند افغانستان حق دارد تا در برابر تبعیض و نادیده‌گرفتن هویت خویش مبارزه کند. در دوران جمهوریت، به دلیل نادیده‌گرفتن حقوق اقلیت‌ها، جنبش‌های فکری و مدنی سادات برای دادخواهی و احقاق حقوق شکل گرفت.

نخستین گردهمایی سادات در مسجد امام رضا (ع) در خوشحال‌خان کابل برگزار شد. پس از آن، «شورای ملیت سادات» به ریاست سید ناصر عطایی و «روند فکری انقلاب سبز» با مشارکت نسل جوان، فعالیت‌های مدنی خود را با حمایت مرحوم ستر جنرال سید حسین انوری و دیگر بزرگان آغاز کردند. جوانان سادات بیش از ۱۰ هزار امضا برای درج نام سادات در تذکره‌های الکترونیکی در جوزای ۱۳۹۷ خورشیدی جمع‌آوری نمودند.

حق‌طلبی سادات افغانستان؛ گامی به‌سوی وحدت ملی

سرانجام، در نشست تاریخی ۲۱ حوت ۱۳۹۷ خورشیدی در قصر سلام‌خانه‌ی ارگ ریاست جمهوری، رئیس‌جمهور اشرف غنی، ضمن قدردانی از مرحوم انوری، اعلام کرد:

«فردا برای شناختن سادات افغانستان به حیث یک قوم، فرمان تقنینی صادر می‌گردد.»

نتیجه‌گیری

سادات افغانستان در طول تاریخ، در عرصه‌های مختلف دینی، سیاسی، علمی و فرهنگی نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند. آنان به‌عنوان رهبران مذهبی، سیاستمداران، دانشمندان و متفکران، تأثیرات ماندگاری در تاریخ افغانستان داشته‌اند.

امروزه، جنبش‌های هویت‌خواهی سادات نه‌تنها برای احقاق حقوق این قوم، بلکه به‌عنوان الگویی برای عدالت اجتماعی در افغانستان مطرح هستند. تلاش‌های مدنی آنان به تقویت همبستگی ملی کمک کرده و می‌تواند در آینده، نقش مهمی در ساختار اجتماعی و سیاسی کشور ایفا کند.

در پایان، امید است که سادات، ضمن توجه به جنبه‌های معنوی، از پیامبر اکرم (ص) و خاندان ایشان الگوبرداری کنند. اگر فردی از سادات به حلال و حرام پایبند نباشد و دین‌گریز شود، جرم او سنگین‌تر خواهد بود، زیرا انتساب به پیامبر (ص) مسئولیتی بزرگ است. نسل جوان سادات باید پیامبر و اهل‌بیت (ع) را الگوی خود قرار دهند و در مسیر درست گام بردارند.

گزارش از: پایگاه اطلاع رسانی جهاد فرهنگی | ۲۱ حوت ۱۴۰۳