۞ امام علی (ع) می فرماید:
معنا، مفهوم، ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی سادات معنا و مفهوم «سادات» واژه‌ی «سادات» جمع «سید» است و در لغت به معنای آقایان، بزرگان و سروران آمده است. در فرهنگ اسلامی، به‌ویژه در میان مسلمانان، «سادات» به فرزندان و نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا (س) و امام علی (ع) اطلاق […]
معنا، مفهوم، ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی سادات
معنا و مفهوم «سادات»
واژه‌ی «سادات» جمع «سید» است و در لغت به معنای آقایان، بزرگان و سروران آمده است. در فرهنگ اسلامی، به‌ویژه در میان مسلمانان، «سادات» به فرزندان و نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا (س) و امام علی (ع) اطلاق می‌شود.
به‌طور خاص، نسل‌های منتهی به امام حسن مجتبی (ع) و امام حسین (ع) در این عنوان جای می‌گیرند. در میان این طایفه، القابی چون سید، میرزا، میر، پیر، سیدزاده، پیرزاده و… رایج است.
سادات نه‌تنها از حیث نسب، بلکه از منظر معنوی نیز در جامعه اسلامی دارای جایگاه خاصی‌اند. بسیاری از آنان در طول تاریخ به عنوان عالمان دین، مجاهدان راه خدا و مروّجان فرهنگ اهل‌بیت (ع) شناخته شده‌اند.
ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی سادات
ریشه‌ی تاریخی سادات به قبیله‌ی قریش و خاندان بنی‌هاشم بازمی‌گردد. حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) از شریف‌ترین خاندان‌های عرب و اسلامی بودند. جایگاه ممتاز پیامبر اسلام (ص) و اهل‌بیت ایشان، سبب شد تا نسل او مورد تکریم و توجه خاصی در تاریخ اسلام قرار گیرد.
پیوندهای تاریخی سادات را می‌توان در چهار محور اصلی بررسی کرد:
هجرت‌های تاریخی سادات:
پس از واقعه‌ی عاشورا و در پی فشارهای سیاسی و مذهبی حکومت‌های اموی و عباسی، سادات ناچار به مهاجرت شدند. این هجرت‌ها باعث پراکندگی سادات در سرزمین‌های گوناگون شد، از جمله:
خراسان و ماوراءالنهر
هند و پاکستان
یمن، مصر، مغرب، و شمال آفریقا
ایران و افغانستان
نقش در نشر اسلام و فرهنگ اهل‌بیت (ع):
سادات در مناطق مهاجرت‌پذیر به‌عنوان عالمان، مبلغان، صوفیان و مصلحان اجتماعی شناخته شدند. حضور آنان نقش تعیین‌کننده‌ای در گسترش مذهب تشیع و ترویج معارف اهل‌بیت داشت.
نقش در حکومت‌ها و قیام‌ها:
در طول تاریخ، سادات در تأسیس یا حمایت از نهضت‌ها و قیام‌هایی چون قیام زیدیه، حکومت علویان طبرستان، دولت صفویه و جنبش‌های ضداستعماری مشارکت فعّالی داشتند.
پیوستگی با هویت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان:
سادات در جوامع اسلامی از احترام و منزلت خاصی برخوردار بودند. شجره‌نامه‌ها و نسب‌نامه‌های آنان بخشی از هویت فرهنگی‌ـ‌تاریخی مسلمانان به‌شمار می‌رود و پیوندهای خویشاوندی با آنان، مایه‌ی افتخار شمرده می‌شد.
جایگاه معنوی و قرآنی سادات
از منظر دینی، جایگاه اهل‌بیت و سادات در آموزه‌های اسلامی با دلایل قرآنی و روایی تبیین شده است. در روایت معروفی از امام صادق (ع) آمده است:
«آل محمد، ذرّیه و نسل پیامبرند. اهل‌بیت، امامانی هستند که اوصیای اویند. عترت نیز اصحاب کسا هستند.»
(بحارالأنوار، ج ۲۵، ص ۲۱۶)
بر اساس آیه‌ی شریفه‌ی ۲۳ سوره‌ی شوری:
«قُل لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»
رابطه‌ی با اهل‌بیت باید رابطه‌ای از نوع محبت و مودّت باشد؛ نه صرفاً رابطه‌ی سیاسی یا آموزشی. آنان پیونددهنده‌ی خلق با خالق و حجت الهی در تبیین مفاهیم دینی‌اند.
کوثر و استمرار نسل پیامبر (ص)
در سوره‌ی کوثر، خداوند می‌فرماید:
«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ…»
تمام مفسران، این سوره را در شأن حضرت فاطمه زهرا (س) دانسته‌اند. کوثر، استمرار نسل پیامبر (ص) از طریق این بانوی مطهر است. امام فخر رازی نیز در تفسیر خود تصریح می‌کند:
«ببین که در طول تاریخ، اهل‌بیت پیامبر (ص) کشته شدند ولی عالم از وجود آنان پر است. اما از بنی‌امیه کسی باقی نمانده که مورد توجه مردم باشد.»
شهید آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب نیز چنین می‌نویسد:
«در روز عاشورا تنها گهواره‌ای که از نسل پیامبر تکان می‌خورد، متعلق به محمد بن علی (ع) بود. امروز آن یک گهواره کجاست و آن دوازده‌هزار گهواره‌ی بنی‌امیه کجا؟»
سادات در فرهنگ اسلامی
شأن و قداست سادات موجب شد تا از نخستین قرون اسلامی، در جوامع مختلف، جایگاه اجتماعی و فرهنگی خاصی پیدا کنند. بنا به گفته‌ی دکتر جواد عباسی در مقاله‌ی «سادات در دوره مغول» همه‌ی مسلمانان با هر مذهب و گرایش، بر احترام به سادات متفق بوده‌اند.
این گروه که ابتدا با عناوینی چون آل، اهل، ذریه و عترت شناخته می‌شدند، به‌تدریج به «سادات» مشهور شدند که بر سیادت و سروری آنان دلالت دارد.
گسترش سادات در جغرافیای اسلامی
با گسترش اسلام، سادات در سرزمین‌های گوناگون از شرق تا غرب دنیای اسلام پراکنده شدند:
افغانستان، ایران، پاکستان، سوریه، عراق، لبنان، مصر، هند و…
در همه‌ی این مناطق، آنان به‌عنوان گروهی محترم، صاحب نفوذ، و مؤثر در عرصه‌های دینی، اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شدند.
پاسخ به برخی پرسش‌های شرکت‌کنندگان:
ازدواج سادات با غیر سادات از نظر فقهی و شرعی جایز است و در میان فقهای شیعه و اهل سنت هیچ‌گونه حرمت شرعی برای چنین ازدواجی ذکر نشده است. با این حال، در برخی جوامع و فرهنگ‌ها نسبت به این موضوع حساسیت‌هایی فرهنگی یا اجتماعی وجود دارد، نه فقهی.
دیدگاه فقهی:
فقه شیعه: ملاک اصلی برای ازدواج، کفویت (هم‌کفو بودن) در دین و ایمان است، نه نسب و سیادت. یعنی اگر زن و مرد دیندار و دارای اخلاق اسلامی باشند، از نظر شرعی مانعی برای ازدواج وجود ندارد.
فقه اهل سنت: این دیدگاه را پذیرفته‌اند، هرچند برخی از آنان کفویت نسبی را نیز مطرح کرده‌اند، ولی آن‌را شرط لازم نمی‌دانند.
نکته فرهنگی:
در برخی خانواده‌های سادات، به دلیل احترام به نسبت پیامبر (ص)، تمایل دارند که ازدواج در میان سادات انجام شود. این امر بیشتر یک ترجیح فرهنگی است، نه حکم شرعی.
امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند:
«لا تنظروا إلی حسب المرأة، و لکن انظروا إلی دینها»، (به حسب و نسب زن نگاه نکنید، بلکه به دین و ایمان او نگاه کنید.)
خیر. ابوجهل (نام اصلی: عمرو بن هشام بن مغیره) از قبیله قریش و از تیره‌ی بنی مخزوم بود، نه از خاندان هاشم.
خاندان هاشم یکی از شاخه‌های قریش است که پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) از آن بود. در مقابل، بنی مخزوم (که ابوجهل به آن تعلق داشت) از رقیبان سیاسی و اجتماعی بنی‌هاشم در مکه به‌شمار می‌رفتند.
بنابراین، گرچه ابوجهل از قریش بود، اما نه از بنی‌هاشم و نه از سادات به‌حساب می‌آید.
این پرسش بیشتر در چارچوب فقه شیعه قابل بررسی است:
در فقه شیعه، سهم سادات از خمس ویژه‌ی سادات علوی است، یعنی فرزندان حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س). این سهم شامل همه‌ی بنی‌هاشم یا بنی‌عباس نمی‌شود.
بنی‌عباس که از نسل عباس، عموی پیامبرند، گرچه از بنی‌هاشم‌اند، اما چون از نسل حضرت فاطمه (س) نیستند، مشمول این سهم نمی‌شوند.
برخی فقها تصریح دارند که سهم سادات از خمس مخصوص سادات فاطمی است، نه حتی همه بنی‌هاشم.
مطابق نظر مشهور فقهای شیعه، زکات بر سادات حرام است، مگر در موارد اضطرار.
دلیل این حکم آن است که پیامبر (ص) و اهل‌بیت ایشان از دریافت زکات منع شده‌اند، چراکه زکات در منابع دینی به‌عنوان مال آلوده یا ناپاک‌کننده معرفی شده است.
با این حال، اگر سیدی فقیر باشد و به سهم خمس دسترسی نداشته باشد، برخی فقها اجازه داده‌اند که زکات برای او جایز است، آن هم در حدّ رفع ضرورت.
گزارش از: پایگاه اطلاع رسانی جهاد فرهنگی
تمامی حقوق مادی و معنوی این وبسایت برای جهاد فرهنگی افغانستان محفوظ است و هر گونه کاپی برداری از مطالب این وبگاه با ذکر منبع بلامانع میباشد.
