در مراسم یادبود که در مسجد بلال هامبورگ به مناسبت اولین سالگرد درگذشت حجت‌الاسلام دکتر سید محمد یعقوب هاشمی برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی سخنرانی‌ای با محوریت موضوع نیش زبان و کنایه در اخلاق اسلامی و راهکارهای مقابله با آن ارائه داد. او ضمن ادای احترام به مقام مرحوم هاشمی، یادآور شد که ایشان در طول عمر خود خدمات ارزشمندی در حوزه دین، علم و خدمت به مردم افغانستان انجام داده و به‌ویژه در زمان تصدی ریاست شفاخانه عمومی لشکرگاه در دوران جنگ و بحران نقش مهمی ایفا کرده است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی جهاد فرهنگی؛ حجت‌الاسلام عادلی در سخنان خود به بررسی موضوع نیش زبان و کنایه پرداخت که امروزه در جامعه و به‌ویژه در فضای مجازی به معضلی تبدیل شده است. او با اشاره به آیه «ویل لکل همزه لمزه» از سوره همزه، تاکید کرد که نیش زبان و کنایه‌زنی از جمله رفتارهای نکوهیده و محکوم در اخلاق اسلامی است.

او با مرور ریشه‌های تاریخی نیش زبان، به اذیت‌هایی که در صدر اسلام به پیامبر اکرم(ص) وارد می‌شد، اشاره کرد و نزول سوره کوثر را به عنوان پاسخی به تحقیرها و کنایه‌های دشمنان پیامبر معرفی کرد. حجت‌الاسلام عادلی با اشاره به شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) به عنوان بهترین مصداق «کوثر» و «سیدة النساء العالمین»، بیان داشت که نسل پیامبر از طریق ایشان ادامه یافته و الگویی بی‌نظیر از تقوا و صبر برای جامعه اسلامی هستند.

در بخش پایانی سخنرانی، او با نقل اشعاری از علامه اقبال لاهوری درباره حضرت فاطمه(س) و توصیف او به عنوان سرمشق و الگویی برای بانوان مسلمان، تاکید کرد که آشنایی نسل جوان با سیره اهل‌بیت(ع) می‌تواند آنان را در برابر رفتارهای ناپسند و مخرب مانند نیش زبان و کنایه مقاوم سازد.

این مراسم با قرائت قرآن توسط آقای جوادی و مداحی کربلایی سید کاظم حسینی و توسلی همراه بود و با توسلات به اهل‌بیت(ع) و یاد مرحوم هاشمی به عنوان شخصیت خدمتگزار گرامی داشته شد.

اینک تفصیل سخنرانی حجت‌الاسلام سید جعفر عادلی حسینی حضور علاقمندان تقدیم است:

………………………………..

بسم الله الرحمن الرحیم؛ انا اعطینا کل کوثر فصلی لربک و انحر و انا شان ئک هوالابتر.

ابتدا به روح مرحوم حجت‌الاسلام دکتر سیدمحمد یعقوب هاشمی درود می‌فرستم و از خداوند برای او رحمت و مغفرت طلب می‌کنم. ایشان با خدمات علمی و دینی خود نمونه‌ای از عالمان متعهد و دلسوز بودند.

این محفل به مناسبت اولین سالیاد ارتحال حجت‌الاسلام دکتر سیدمحمد یعقوب هاشمی برگزار است.

مرحوم هاشمی در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در یک خانواده مذهبی و علمی در مرکز بهسود به دنیا آمد. تحصیلات دینی را از کودکی تحت نظر پدر و برادرانش آغاز کرد و برای تکمیل تحصیلات به ایران سفر کرد. پس از بازگشت به افغانستان، در بیمارستان‌ها خدمت کرد و به ریاست شفاخانه عمومی لشکرگاه هلمند منصوب شد. پس از اشغال افغانستان توسط شوروی، او به رغم مشکلات همچنان به خدمت‌رسانی به مردم ادامه داد.

پس از بازنشستگی، مرحوم هاشمی به تحصیل علوم دینی پرداخت. بخاطر مشکلات زندگی به ترکیه و سپس آلمان مهاجرت کرد. در آلمان نیز به فعالیت‌های علمی و دینی خود ادامه داد و همیشه در خدمت به مردم و ترویج آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام بود. ایشان به ویژگی‌هایی چون تقوی، تواضع، صبر و حمایت از نیازمندان مشهور بودند و همواره دعاکنندۀ مخلص برای خانواده و دوستانش بودند. مرحوم هاشمی در آلمان درگذشت، من اولین سالیاد غروب آن عزیز سفر کرده را به بستگان و منسوبینش تسلیت می‌گویم،  راهش همواره الگو برای بازماندگان و دیگران باشد.

در آستانه‌ی فرا رسیدن ایام فاطمیه قرار داریم، موضوعی که قصد دارم در این جلسه درباره آن صحبت کنم، «ریشه‌های کنایه و نیش زبان و راهکار مقابله با آن» است. این مسئله، به ویژه در جامعه امروز که شبکه‌های اجتماعی مجالی گسترده برای اظهارنظرها و بعضاً کنایه‌ها فراهم کرده، بسیار ملموس و قابل توجه است. کنایه و نیش زبان از ابزارهایی است که افراد در طول تاریخ برای ابراز احساسات و طینت درونی خود استفاده کرده‌اند و معمولاً هم هدف آن‌ها تحقیر یا تخریب شخصیت دیگران بوده است. خداوند در قرآن کریم در سوره همزه می‌فرماید: «وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»، یعنی وای بر کسانی که با عیب‌جویی و طعنه، در پی تخریب دیگران هستند. این هشدار الهی، بر همگان روشن می‌سازد که رفتارهای تحقیرآمیز و کنایه‌آمیز در اخلاق اسلامی مذموم و ناپسند است.

این موضوع امری تازه نیست؛ در طول تاریخ، پیامبران و بزرگان دین از کنایه و نیش زبان دشمنان خود آسیب دیده‌اند. به عنوان مثال، در صدر اسلام برخی از دشمنان پیامبر اکرم(ص) همانند عاص بن وائل با زدن کنایه‌ها و اهانت‌ها سعی می‌کردند پیامبر را تضعیف کنند و او را «ابتر» خطاب می‌کردند، یعنی فردی که نسل و عقبه‌ای نخواهد داشت. اما خداوند در پاسخ به این طعنه‌ها، سوره کوثر را نازل کرد و به پیامبر بشارت داد که او را به خیر کثیر مشرف کرده و دشمنان او ابتر خواهند بود.

راهکارهای مقابله با این نیش زبان و کنایه‌ها در وهله اول، صبر و متانت است، همانطور که پیامبر و اهل‌بیت(ع) به ما آموخته‌اند. از سوی دیگر، آموزش جوانان به شناخت دقیق تاریخ و اسوه‌های اسلامی می‌تواند آن‌ها را در برابر این رفتارهای ناپسند مقاوم کند. مهم است که نسل جدید با مطالعه سرگذشت بزرگان و علمای گذشته که از عزت نفس و خودباوری بهره‌مند بودند، الگو بگیرند و با عزم و اعتماد به نفس به مقابله با این رفتارها بپردازند.

در نهایت، با به کار بستن تعالیم دینی، همواره می‌توانیم در برابر طعن و کنایه، با اخلاق و بردباری برخورد کنیم و اجازه ندهیم چنین رفتارهایی بر روحیه و اهداف ما تاثیر منفی بگذارد.

در صدر اسلام کفار قریش به پیامیراسلام(ص) نیز همین‌گونه طعنه‌ها را می‌زدند، چهار و پنج نفر بودند که همیشه پیامبراسلام(ص) را اذیت می‌کردند و از جمله عاص بن وائل (پدر عمرو عاص) به پیامبراسلام همین کنایه و نیش زبان را زد. عاص بن وائل از دشمنان و اذیت کنندگان پیامبر اسلام(ص) بود؛ دشمنی عاص با پیامبر اسلام(ص) به حدی بود که در هر اجتماعی به پیامبراسلام(ص) ابتر می گفت؛ در ماجرای فوت فرزند پیامبراسلام(ص) کنایه زدن عاص سوره کوثر به پیامبر اسلام نازل شد. این سوره کوچک‌ترین سوره قرآن است و به دلیل سخن گفتن از نعمتی به نام کوثر برای پیامبر(ص) در نخستین آیه، کوثر نامیده شده و از پیامبر خواسته است تا در برابر این نعمت بزرگ، نماز بخواند و قربانی کند. و در فضیلت تلاوت سوره کوثر آمده است کسی که این سوره را در نمازهای روزانه بخواند.

به علت آنکه عبدالله فرزند رسول خدا از دنیا رفته بود و پیامبر پسری نداشت، در جمع بزرگان قریش، از پیامبر با واژه ابتر (بی‌نسل) یاد کرد. خداوند با این سوره، به پیامبر دلداری داد که به او خیر فراوان عطا شده است. همچنین به او بشارت داد که دشمنان او ابتر خواهند بود.

مفسران نظرات مختلفی دارند و یکی از مصادیق کوثر حضرت فاطمه(س) است؛ زیرا در این سوره سخن از کسانی است که پیامبر را بدون نسل و ذریه می‌دانستند، در حالی که نسل پیامبر از طریق دخترش فاطمه(س) ادامه پیدا کرده و همان نسل است که امامت بر عهده او نهاده شده است.

مفسر بزرگ اهل‌سنت، امام فخر رازى در تفسير کبیر مى‏نويسد: «بنگر كه در طول تاريخ اسلام چقدر از اهل‌بيت كشته شده‏اند، در عين حال عالم از وجود آنان پر است، لكن از بنى‌اميه در دنيا كسى باقى نمانده كه مورد توجه مردم باشد، سپس بنگر كه بسيارى از بزرگان و علماء مانند امام باقر، امام صادق، امام كاظم، امام رضا، نفس زكيه و مانند آنان از اهل‌بيت‏اند.»^[1]

چنانچه در عصر روز عاشوراى سال61هجری قمری در خانواده‏ى پيغمبر و فاطمه يك گهواره‏ى پسر مى‏جنبيد كه عبارت از محمدابن‌على (امام محمّدباقر علیه السلام) باشد كه در آن موقع نزديك به چهارسال داشت؛ مابقى فرزندان ذكور فاطمه‏ى زهرا سلام الله علیها همه به شهادت رسيدند؛ در حالى كه در همان لحظه در طايفه‏ى بنى­اميه در شهر شام دوازده هزار گهواره‏ى پسر مى‏جنبيد، امّا امروز آن يك گهواره كجا و آن دوازده هزار گهواره كجا؟!.»

پس بهترین مصداق براى كوثر، ذریّه پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان معصوم از نسل فاطمه مى‌باشند.

نکته‌ی در باره‌ی«سیدة النساء العالمین»؛ اين عنوان در روایات پیامبر و ائمه(ع) وارد شده و از نظر روايي و تاريخي مسلم است، نمی‌توان به دیگران و حتی به همسران پیامبر(ص) که ام‌المومنین هستند این عنوان را داد و این لقب فقط اختصاص به حضرت زهرا(س) دارد و او کسی است که پیامبر رحمت(ص) در وصفش فرمود: «فانّها سیدة نساء العالمین من الاولین و الآخرین».

اشعار علامه اقبال لاهوری از دانشمندان جهان اسلام، فیلسوف، نویسنده، شاعر و سیاست مدار بود. او نخستین کسی بود که ایده یک کشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح کرد و این ایده در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. شعر اقبال در باره حضرت زهرا(س) که برگرفته از متون روایی منابع شیعه وسنی در عنوان«سیدةالنسا‌العالمین» آن حضرت را اسوة کامل زنان عالم و سرمشق زنان مسلمان اینگونه بیان داشت:

مریم از یک نسبت عیسی عزیز نور چشم رحمة للعالمین آنکه جان در پیکر گیتی دمید بانوی آن تاجدار «هل اتی» پادشاه و کلبه ئی ایوان او مادر آن مرکز پرگار عشق آن یکی شمع شبستان حرم تا نشیند آتش پیکار و کین وان دگر مولای ابرار جهان در نوای زندگی سوز از حسین سیرت فرزند ها از امهات مزرع تسلیم را حاصل بتول بهر محتاجی دلش آنگونه سوخت نوری و هم آتشی فرمانبرش آن ادب پرورده صبر و رضا گریه های او ز بالین بی نیاز اشک او بر چید جبریل از زمین رشته آئین حق زنجیر پاست ورنه گرد تربتش گردیدمی		از سه نسبت حضرت زهرا عزیز آن امام اولین و آخرین روزگار تازه آئین آفرید مرتضی مشکل گشا شیر خدا یک حسام و یک زره سامان او مادر آن کاروان سالار عشق حافظ جمعیت خیرالامم پشت پا زد بر سر تاج و نگین قوت بازوی احرار جهان اهل حق حریت آموز از حسین جوهر صدق و صفا از امهات مادران را اسوه کامل بتول با یهودی چادر خود را فروخت گم رضایش در رضای شوهرش آسیا گردان و لب قرآن سرا گوهر افشاندی بدامان نماز همچو شبنم ریخت بر عرش برین پاس فرمان جناب مصطفی است سجده ها بر خاک او پاشیدمی

 

اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يااَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ ؛ اَلسّلامُ عَلَيْكِ اَيُّتَهَاالْمَظْلُومَةُ الْمَمْنُوعَةُ حَقُّها اَلْمَكْسُورَةِ ضِلْعُها اَلْمَظْلُومِ بَعْلُهااَلْمَقْتُولِ وَلَدُها…

سلام ما به رحمت و به جود تو سلام ما به قلب داغديده أت سلام ما به طفل نا اميد تو سلام ما به چهره خجسته أت سلام ما به آه ناله شبت سلام ما به گريه‏هاى دخترت سلام ما به نغمه حجاز تو سلام ما به صحنه مدينه أت

سلام ما به چهره كبود تو سلام ما به قامت خميده أت سلام ما به محسن شهيد تو سلام ما به پهلوى شكسته أت سلام مابه اشك چشم زينبت سلام ما به ناله‏هاى شوهرت سلام ما به آخرين نماز تو سلام ما به خون زخم سينه أت

يا فاطِمَةُ الزَّهْراءُ، يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ، يَا قُرَّةَ عَيْنِ الرَّسُولِ، يَا سَيِّدَتَنا وَمَوْلاتَنا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِكِ إِلَى اللّهِ وَقَدَّمْناكِ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا، يَا وَجِيهَةً عِنْدَ اللّهِ اشْفَعِي لَنا عِنْدَ اللّهِ.

گزارش: از پایگاه اطلاع رسانی جهاد فرهنگی / 19 عقرب 1403 خورشیدی / November2024

[1]. التفسير الكبير، ج 32، ص313، محمد بن عمر فخر رازی، مفسر، انساب شناس، متکلم و فقیه.