دارالعلوم دیوبند بزرگترین و قدیمی‌ترین مدرسه‌اسلامی در شبه قاره هند می باشد و بعضی ها بر این اعتقادند که این مدرسه‌ای دینی بزرگترین حوزه علمیه در آسیا  و این مدرسه توسط علما و نخبگان هندوستان از جمله: محمد قاسم النانوتوی، رشید احمد گنگویی، ذوالفقار علی دیوبندی و شیخ حاج عابد حسین تأسیس شد.

این مدرسه در منطقه‌ای به نام دیوبند(Deoband) آغاز به‌کار کرد و این مرکز در بدو تأسیس «مدرسه‌ی عربیه‌ی اسلامیه» نام داشت، توسعه و شهرت یافت. نام و آوازه‌ی دیوبند در مدت کوتاهی در اطراف‌واکناف شبه‌قاره‌ی هند و حتی فراتر از آن، در سرزمین‌های دیگر نیز منتشر شد. امروزه دیوبند از بسیاری از کلان‌شهرهای هند نیز شهرت بیشتری دارد. دیوبند در شهر سهاران‌پور، در ایالت اتراپرادش و در ۱۵۰ کیلومتری شمال دهلی پایتخت هند واقع است. رودخانه «گنگ» از شرق سهاران‌پور و رودخانه «جمنا» از غرب آن عبور می‌کند.

دیوبند از قدمتی دیرینه برخوردار است و ۵۵ درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می­‌دهند؛ دیوبند علما، فقها، ادبا و شعرای بسیاری را در دامان خود پرورده و چنان‌‌که پیش‌تر گفتیم، به یُمن دارالعلوم دیوبند شهرتی جهانی یافته است.

یکی از شخصیت های علمی کشور که اخیرا طی مسافرتی به کشور هند از این مرکز دینی دیدار و با علمای دارالعلوم دیوبند هند گفتگو و تبادل نظر و افگار داشت، مولوی حبیب الله حسام، رئیس شورای اخوت اسلامی افغانستان است.

او پس از برگشت به کشور در یکی از جلسات اجرایی اخوت اسلامی  از سفر به کشور هند، دیدار و گفت‌وگو‌ با علمای دارالعلوم دیوبند خبر داد؛ مولوی حبیب الله حسام در جلسه‌ی اجرایی اخوت اسلامی بتاریخ ۱۷ حوت ۱۳۹۶ خورشیدی گفت: دارالعلوم دیوبند به عنوان یک حوزه دینی و تأثیر گذار در طول تاریخ قابل احترام بوده و علمای جید و تأثیر گزار منطقه از این مرکز فارغ شده اند و هم اکنون نیز تعدادی از طلاب افغانستان مشغول در آنجا مشغول تحصیل علوم اسلامی هستند، علمای دیوبند نقش خود را در جهان اسلام دارند از این جهت ویژگی های منحصر به فرد دارالعلوم دیوبند قابل تأمل ومکث هست و دارالعلوم دیوبند می تواند الگوی خوب برای مدرسه داران باشد.

رئیس شورای اخوت اسلامی با اشاره به برخی از ویژگی‌های دارالعلوم دیوبند افزود:

اولین ویژگی دارالعلوم دیوبند به عنوان یگانه مرکز اسلامی داخلی در تاریخ سرزمین هند به‌شمار می‌آید که با کمک‌­های مردمی پایه­‌گذاری شده و هم اکنون نیز با ظرفیت ۱۰۰ استاد و مدرس و حدود ۵۰۰۰ شاگرد با حمایت مردم مسلمان آن کشور اداره می شود، اساتید و شاگردان دارالعلوم از ازقناعت، زُهد، مکارم اخلاق، تواضع، فروتنی حُسن نظر نسبت به همدیگر، محبت و دلسوزی اساتید با شاگردان، برخورد محترمانه شاگردان با اساتید و وهم چنان شاگردان از حیاء، اخلاق، ادب و نظافت عالی برخور دارند ودرفضای مدرسه موجی از محبت و دوستی میان اساتید و شاگردان و همین میان خود محصلین علوم دینی دیده می شود.

دومین ویژگی این حوزه دینی اعتدال و میانه روی در پیروی از مذهب و احترام گذاشتن به همه‌ی مذاهب فقهی معروف اسلامی اعم تشیع و تسنن و نیز در نزد اهل‌­سنّت و جماعت که در دارالعلوم هستند، حفظ حریم نهضت‌های مختلف فکری در جهان اسلام و دامن‌ نزدن به اختلافات فروعی است.

سومین ویژگی در این مرکز اسلامی و دینی ترویج عقیده‌ی صحیح منقول از رسول‌­اکرم صلّی الله علیه وسلّم که از طریق پیشقراولان امت اعم از صحابه، تابعین و پیروان نیک­ و صالح آنان نقل شده و نیز عمل به سنت بدون کمی وکاستی درسر و سیمای شاگردان دیده می شود، فرهنگ مبتذل لائیک‌ها هیچ اثری بر محصلین دارالعلوم دیوبند نگذاشته  و علاوه از کتب حدیث و شروحات گذشته، شروحات و تعلیقات بیشماری بر کتب حدیث بویژه بر صحاح سته توسط محدثین عظام دارالعلوم دیوبند نوشته شده به آثار علما و محدثین دیوبند بطوری جدی عمل می نمایند.

چهارمین ویژگی  توجه و پایبندی مداوم و دقیق بر احکام و فرایض اسلامی، به‌ویژه ادای نماز با جماعت در اوقات آن مقیّد هستند، طلاب و کارمندان این مرکز دینی قبل از هرچیز به این  موضوع فوق العاده اهمیت می دهند.

پنجمین ویژگی دارالعلوم دیوبند آن‌قدر که به باطن و حقیقت اهمیت می­‌دهد، به ظاهر اهمیت نمی‌دهد؛ بر همین اساس از تبلیغات پرهیز می‌کند و فعالیت‌های خود را به‌دور از هرگونه هیاهو و سروصدا انجام می­‌دهد؛ قبول نظم و اطاعت از امور مدرسه را جدی و به صورت طبیعی بدون جبر واکراه انجام می دهند و این عمل در رگ وتار و پود شاگردان عجین و فضای مدرسه درعموم غیر سیاسی دیده می شود و آنها با جهان سیاست وداع گفته و روح اخلاص و احتساب، اساس همه‌ی فعالیت‌های آن‌ها را تشکیل می دهد  و در یک کلام؛ امروزه دارالعلوم دیوبند به مدرسه‌ی فکری مستقلی تبدیل شده است.

رئیس شورای اخوت اسلامی در اخیر افزود: در نتیجه سفر به هندوستان و دیدار با اساتید و محصلین دارالعلوم دیوبند دیدار داشتم، متوجه شدم آزادی که مسلمانان هند دارند، مسلمانان، مخصوصا علمای دیوبند از عزت خاصی برخوردارند و امروزه مسلمانان هند بیش از گذشته با یکدیگر اتحاد دارند. مجمع فقه اسلامی و تشکل «مسلم پرسنل لا» که مربوط به احوال شخصیه مسلمانان است، باعث وحدت بیشتر مسلمانان هند گردیده است.

گفتنی است که جمعیت مسلمانان هند به دوصد میلیون نفر می‌رسد.